Troškove ugovora o djelu u državnoj upravi godinama u javnosti problematizuju, kako nevladin sektor, pojedini političari, tako i Državna revizorska institucija (DRI) koja u reviziji gotovo svakog državnog organa ukazuje na zloupotrebu ovog instituta, imajući u vidu da se u značajnoj mjeri koristi za radna mjesta koja spadaju u osnovnu djelatnost, te su najčešće već sistematizovana.
Prema Prijedlogu završnog računa budžeta za prošlu godinu, na ugovore o djela potrošeno je preko 16,7 miliona eura. Revizija Prijedloga završnog računa koju je sprovela DRI pokazala je da je značajan dio i ovog iznosa potrošen uz direktno kršenje propisa. A institucije, osim što ih krše, iako bi trebalo da budu primjer zakonitog djelovanja, istovremeno dovode državni budžet u rizik od tužbi.
“Ugovor o djelu nije isto što i ugovor o radu, odnosno nije ugovor iz radnog odnosa. Poslodavac može sa određenim licem da zaključi ugovor o djelu, ali samo radi obavljanja poslova koji ne spadaju u djelatnost poslodavca. Ako su predmet ugovora o djelu poslovi koji ulaze u osnovnu ili pretežnu djelatnost poslodavca, onda je takav ugovor nezakonit i stranka koja ga je zaključila mogla bi pred sudom tražiti zaštitu svojih prava, odnosno utvrđenje da se radi o ugovoru o radu i ostvarenje svih prava iz radnog odnosa” kazao je Pobjedi advokat Veselin Radulović.
Na pitanje Pobjede da li se država suštinski na ovaj način izlaže riziku da ih lica koja su angažovana na ovaj način tuže, Radulović odgovara potvrdno. Ipak, dodaje da većina njih to ne učini iz straha da će izgubiti i taj angažman koji imaju, iako su uskraćeni za brojna prava.
“Lica angažovana po ugovoru o djelu nemaju status zaposlenih lica, pa nemaju ni prava iz radnog odnosa, odnosno pravo na godišnji odmor, nemaju definisano radno vrijeme ni pauzu tokom radnog vremena, nemaju pravo na regres za korišćenje godišnjeg odmora, pravo na bolovanje, kao ni na ostala prava koja imaju lica u radnom odnosu”, ukazuje Radulović.
Dodaje da je najčešći primjer zloupotrebe ugovora o djelu angažovanje lica radi obavljanja poslova koji predstavljaju osnovnu ili pretežnu djelatnost poslodavca. Dodaje da je protivzakonito i kada se na taj način angažuje lice radi kratkotrajne zamjene privremeno odsutnog zaposlenog, kao i u slučaju privremenog povećanja obima posla.
“Svako ko smatra da su mu zloupotrebom ugovora o djelu uskraćena prava, može da se obrati inspekciji rada ili da pokrene sudski postupak, jer u slučaju zloupotrebe ugovori o djelu ne proizvode pravno dejstvo, odnosno takvi ugovori su ništavi i sud bi u slučaju spora trebao da ih tretira kao ugovore o radu”, kazao je Radulović.
DRI je prošle jeseni uradila reviziju uspjeha upravo na ovu temu, a tada je utvrđeno da su subjekti obuhvaćeni uzorkom, ministarstva ekonomskog razvoja i turizma, poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, ekologije, prostornog planiranja i urbanizma, te Uprava prihoda i carina i Agencija za zaštitu životne sredine od 2020. do 2022. godine isplatili 4,5 miliona eura po osnovu angažmana po ugovoru o djelu, od čega samo u 2022. godini preko dva miliona eura.
Na pitanje Pobjede u kojoj mjeri na ove institucije utiču njihove preporuke, odnosno kritike nezakonitog djelovanja, iz DRI su kazali da su prilikom kontrole realizacije preporuka utvrdili da su četiri subjekta revizije ostvarila napredak, te da su realizovali veći dio preporuka. U izvještaju o realizaciji preporuka se navodi da je još posla pred Poreskom upravom i Ministarstvom poljoprivrede, za čijih devet preporuka revizori nijesu mogli utvrditi status realizacije.
Iz DRI su Pobjedi kazali da su ugovori o djelu posebna tema koju svake godine revidiraju u okviru revizije Prijedloga zakona o završnom računu budžeta.
“Nalazi iskazani u Izvještaju o reviziji Prijedloga zakona o završnom računu budžeta Crne Gore za 2023. godinu ukazuju da su nepravilnosti u dijelu zaključivanja ugovora o djelu i dalje prisutne. U istom je konstatovano da subjekti revizije nijesu postupali u skladu sa datom preporukom iz prethodnog perioda, zbog čega je status realizacije preporuke ocijenjen kao ,,preporuka nije realizovana“. Na osnovu navedenog, može se zaključiti da je nepravilnost i dalje prisutna u državnim institucijama”, kazali su Pobjedi iz DRI.
Na pitanje na koji način se ovakvo nezakonito postupanje može riješiti, imajući u vidu da niko nikada nije pozvan na odgovornost zbog direktnog i konstantnog kršenja zakona, iz ove institucije nijesmo dobili konkretan odgovor.
“Imajući u vidu trenutna zakonska rješenja, DRI ukazuje da za poslove koji odgovaraju opisu iz akta o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta treba postupati u skladu sa Zakonom o državnim službenicima i namještenicima, a da ugovore o djelu treba zaključivati samo za poslove koji nijesu predviđeni aktom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta, a u skladu sa Zakonom o obligacionim odnosima”, kažu iz DRI.
Iako je rebalansom budžeta iznos za ugovore o djelu povećan na 21,4 miliona eura, na kraju godine je ipak utrošeno nešto manje, 16,7 miliona eura.
“U postupku revizije su obuhvaćeni izdaci koji se odnose na ugovore o djelu u ukupnom iznosu od 3.829.366,51 euro i to Ministarstvo finansija u iznosu od 216.731,59 eura, Ministarstvo saobraćaja i pomorstva u iznosu od 494.210,33 eura, Uprava za inspekcijske poslove u iznosu od 441.414,60 eura Uprava za katastar i državnu imovinu u iznosu od 2.677.009,99 eura”, navode iz DRI dodajući da su revizijom utvrdili da su ove institucije zaključivale ugovore za sistematizovana radna mjesta, a pojedini angažmani trajali su i do godinu.
