ODGOVOR DPS-U
Uprava za statistiku (MONSTAT) dostavila je odgovore na svaku od stavki v.d. predsjednika Demokratske partije socijalista Danijela Živkovića, vezano za Popis stanovništva, domaćinstava i stanova. Tvrde da su svi uslovi za sprovođenje Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova ispunjeni.
U nastavku su zahtjevi Demokratske partije socijalista (DPS) kao i odgovori Uprave za statistiku:
1. Odlaganje Popisa stanovništva, za period od najmanje šest mjeseci, odnosno dok se ne steknu svi formalno-pravni, administrativni i tehničko-bezbjednosni uslovi, za uspješno sprovođenje Popisa stanovništva, čiji rezultati ne bi bili osporavani ni u domaćim, ni u međunarodnim krugovima.
Svi uslovi za sprovođenje Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova su ispunjeni.
Formalno pravni:
• usvojen Zakon o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova od strane parlamenta Crne Gore;
• donešena Uredba o utvrđivanju perioda sprovođenja popisa stanovništva, domaćinstava i stanova i referentnog momenta popisa od strane Vlade Crne Gore;
• donešena Odluka o visini i rasporedu sredstava popisnim komisijama za finansiranje popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u 2023. godini;
• obezbijeđena sredstva Budžetom Crne Gore u vrijednosti oko 4,9 miliona eura za 2023. godinu.
Administrativni:
• izrađena Metodologija za pripremu, organizaciju i sprovođenje popisa;
izrađena statističko tehnička dokumentacija;
• formirane popisne komisije u jedinicama lokalne samouprave;
• imenovani Državni instruktori i održana obuka istih;
• raspisan javni oglasi za ugovorno angažovanje instruktora i popisivača za period od 1. do 15. novembra, isti je produžen prvobitno do 10. oktobra, a zatim do 20. oktobra za pojedine opštine;
• izbor instruktora u jedicama lokalnih samouprava;
• u toku izbor popisivača u jedinicama lokalnih samouprava;
• slijedi obuka instruktora koja će se održati 23-25. oktobra, a 28-29. oktobra obuka za popisivače.
Tehničko-bezbjedonosni uslovi:
• propisana Metodologija sa nizom mjera za čuvanje podataka i načina prikupljanja istih, sa naglaskom na:
o pravila ponašanja popisivača na terenu;
o definisan način kontrola na terenu;
o definisanu opremljenost i ostale uslove u vezi sa prostorijama za odlaganje i čuvanje materijala u okviru popisnih komisija;
o obaveznost potpisivanja Izjave o poštovanju principa povjerljivosti;
• obezbijeđene prostorije za unos podataka čije je opremanje u toku;
• definisano Pravilo za jačanje mjera sigurnosti, bezbjednosti i zaštite podataka popisa stanovništva i
• implementacija softvera DLP (data lost protection) koji će pojačati mjere bezbjednosti od sajber napada u cilju pojačane zaštite i bezbjednosti tokom unosa i obrade popisnih podataka.
2. Zatražiti ocjenu Ustavnosti Zakona o Popisu stanovništva, domaćinstava i stanova, te izvršiti njegovo usklađivanje sa drugim pravim aktima Crne Gore, istog ranga, kao i sa međunarodnim standardima i propisima koji tangiraju predstojeći Popis stanovništva.
Nacionalno usklađivanje:
Izrada Zakona o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova praćena je procedurom koju definiše Generalni sekretarijat Vlade Crne Gore i Poslovnik o radu Vlade Crne Gore.
Isti je usvojila Skupština Crne Gore 12. decembra 2022. godine i objavljen je u službenom listu broj 140/22 od 16.12.2022. godine.
U okviru procedure, zakon je razmatrao zakonodavni odbor koji je zaključio da je predlog zakona u skladu sa Ustavom i pravnim sistemom Crne Gore. Dokument možete naći na sledećem linku:
Međunarodno usklađivanje:
U okviru procedure usvajanja od strane Vlade, zakon je dostavljen EK na mišljenje koja je konstatovala njegovu usklađenost sa EU regulativama za popis.
3. Ispunjavanje preporuka Evropske komisije UN za Evropu (UNECE), koja je u svom dokumentu 2020. godine definisala jasne stavke, u cilju organizovanja transparentnog i otvorenog procesa popisa stanovništva za svaku zemlju. Naročito je neophodno imati u obzir preporuku broj 77, koja navodi da popis treba izbjegavati u izbornim godinama, kao i u periodu političke nestabilnosti. Podsjećanja radi, izborni proces ne može se smatrati okončanim do izbora nove Vlade Crne Gore, kao ni do okončanja lokalnih izbora u Šavniku, dok se politička nestabilnost ogleda u činjenici da Crnom Gorom rukovodi Vlada u tehničkom mandatu, koja nema legitimitet za uspješno obavljanje ovako važnog državnog posla.
Podsjećanja radi, Vlada se prilikom definisanja perioda sprovođenja popisa usmjeravala u skladu sa međunarodnim preporukama UNECE za rundu popisa 2020, tačka 77.
Preporuka 77 jasno navodi nepreklapanje izbornih i popisnih kampanja a ne kako je navedeno “izbornim godinama“.
Ne stoji tvrdnja da “izborni proces ne može se smatrati okončanim do izbora nove Vlade Crne Gore“.
Naime, shodno članu 2 Zakona o finansiranju političkih subjekata političkih kampanja, navodi se:
„Izborna kampanja je skup aktivnosti političkog subjekta od dana raspisivanja izbora do dana proglašenja konačnih rezultata izbora, a koje se odnose na: javno predstavljanje i promovisanje kandidata, promovisanje i obrazlaganje izbornih programa sa ciljem uvjeravanja birača da glasaju za kandidata tog političkog subjekta ili izbornu listu koju podnosi taj politički subjekt“.
Složićemo se sa činjenicom da Vlada i u tehničkom mandatu ima legitimitet za obavljanje svoje nadležnosti do izbora nove.
Dakle, usvajanjem zakona i podzakonskih akata što je bilo u nadležnosti Vlade, te i obezbjeđenjem sredstava budžetom za 2023. godinu, stvorili su se potrebni preduslovi u vezi sa organizacijom procesa sprovođenja popisa, koji su dalje u nadležnosti Uprave za statistiku u saradnji sa drugim organima definisanim zakonom.
4. Član 37 Zakona o popisu stanovništva jasno definiše da je sve podzakonske akte, dakle Metodologiju o sprovođenju popisa i Uputstvo za popisivače, neophodno donijeti u roku od šest mjeseci od dana stupanja na snagu Zakona. Zakon je usvojen prije gotovo godinu dana, a podzakonska akta još uvijek nisu donijeta ili sa njima javnost nije upoznata. Uprava za statistiku Crne Gore, sa drugim nadležnim Vladinim institucijama, u obavezi je da zainteresovanu javnost (građane Crne Gore, civilni sektor, političke a naročito parlamentarne partije) blagovrmeno informiše o Metodologiji sprovođenja Popisa stanovništva, te da blagovremeno objelodani navedeni dokument, kako bi se formirala javna rasprava na temu kvaliteta, svrsishodnosti, usklađenosti i sprovodivosti aktivnosti predviđenih samom Metodologijom, a sve u cilju kreiranja demokratičnog pristupa inkluzivnosti svih zainteresovanih subjekata, u unaprijeđenju navedenog dokumenta. Ovo posebno imajući u vidu da Metodologija definiše pripremu, organizaciju i sprovođenje popisa, kao i obradu i diseminaciju podataka prikupljenih popisom, što znači da navedeni dokument predstavlja polaznu i završnu osnovu kvalitetnog sprovođenja procesa.
Uprava za statistiku je izradila Metodologiju za pripremu, organizaciju i sprovođenje popisa (arhivski broj: 01-041/23-1822/1 od 15.05.2023.godine). Shodno istoj je:
o održana obuka članova Komisije za rukovođenje pripremama i sprovođenjem popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u periodu od 26-28. 07. 2023. godine;
o održana obuka za državne instruktore u periodu 22-26.09.2023. godine.
Dodatno, metodologija i upitnici su dostavljeni na mišljenje EUROSTAT-u, koji nije imao konkretne komentare na iste osim u dijelu očekivanog da se pridržavamo principa zvanične statistike i preporuka UNECEa, o č
čemu je javnost više puta obaviještena.
Podsjećamo, Metodologija koju je MONSTAT definisao, usaglašena je sa EU standardima, sa regulativom za popis 763/2008, smjernicama Eurostata, preporukama UNECE kancelarije za rundu Popisa 2020, uz poštovanje Kodeksa prakse Evropske statistike. Takođe, u izradi ovih međunarodnih preporuka učestvovale su kolege Monstata i u tom smislu smo veoma dobro upoznati sa istima, i sigurni smo u potpunu implementaciju svih zahtjeva UN i EU vezano za popis.
Uputstvo za popisivanje je skraćena verzija metodologije koja je namijenjena instruktorima i popisivačima, kao neposrednim izvršiocima popisa, a na osnovu koje će isti biti obučavani tokom planiranih obuka.
Ističemo, zakonom o popisu članom 37 na koji se pozivate, predviđa se donošenje podzakonskih akata, a ne i obaveznost njihove objave.
U cilju transparentnosti, Uprava za statistiku je 11. oktobra 2023. godine objavila Metodologiju za pripremu, organizaciju i sprovođenje popisa na web stranici:
Link: https://www.monstat.org/cg/page.php?id=2152&pageid=1992
5. Pristupiti realizaciji preduslova za obuku popisivača, što u ovom trenutku nije izvodivo niti se obuci pristupilo, uslijed činjenice da Metodologija za sprovođenje popisa i Uputstvo za popisivače, još uvijek nisu objelodanjeni, što u konačnom onemogućava adekvatno vrijeme za pripremu lica koja sprovode popis, a isto predstavlja kršenje člana 37 Zakona o popisu stanovništva.
Navodi da „preduslovi za obuku popisivača nisu stvoreni“ su neosnovani.
U tom kontekstu informišemo javnost da je održana obuka članova Komisije za rukovođenje pripremama i sprovođenjem popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u periodu od 26-28. 07. 2023. godine, kao i obuka za državne instruktore u periodu 22-26.09.2023. godine. Ostale obuke su planirane shodno Rokovniku Uprave za statistiku, i održaće se 23-25. oktobra za instruktore i 28-29. oktobra za popisivače.
Dodatno informišemo javnost, da je Uprava za statistiku učinila iskorak u cilju održavanja jedinstvenih obuka za sve nivoe. Naime, u saradnji sa Radio TV Crne Gore, Uprava za statistiku je pripremila prezentacije u video formatu, i iste će se koristiti tokom navedenih obuka.
Ponavljamo, zakonom o popisu članom 37 na koji se pozivate, predviđa se donošenje podzakonskih akata a ne i obaveznost njihove objave.
6. Ispunjavanje člana 22 Zakona o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova, koji navodi da je Uprava za katastar i državnu imovinu, u saradnji sa Upravom za statistiku Crne Gore, dužna da blagovremeno, a najkasnije do tri mjeseca prije početka realizacije popisa, pripremi svu statistiko-tehničku dokumentaciju neophodnu za sprovođenje popisa. Podsjećanja radi, granice između Podgorice, Tuzi i Zete, još uvijek nisu jasno utvrđene, što podrazumijeva nemogućnost donošenja odluka skupština opština o granicama naselja, kao osnovnog elementa na osnovu kojeg se formiraju statistički krugovi. Posebno treba uzeti u obzir Sprovedbenu uredbu komisije EU 2018/1799 kojom se nameću obavezne direktne statističke akcije za diseminaciju odabranih tema popisa stanovništva i stanova 2021. geokodiranih na mrežu od 1 km kvadratnog (Tuzi, Zeta, Podgorica, Nikšić, Danilovgrad itd.). U ovom trenutku, primjena navedenog Standarda nije moguća u značajnom dijelu Crne Gore.
Navodi da „statističko-tehnička dokumentacija neophodna za sprovođenje popisa, nije spremna“ su neosnovani.
Prije svega ističemo da član 22 zakona o popisu ne predviđa objavu statističko- tehničke dokumentacije.
Naime, statističko- tehnička dokumentacija koja predstavlja mape i opise popisnih krugova, kao i spisak adresa koje pripadaju popisnom krugu, je spremna i trenutno je u fazi štampe.
Ista je urađena u saradnji sa jedinicama lokalne samouprave imajući na umu da popisni krugovi kao statističke kategorije moraju poštovati granice naselja koje su u njihovoj nadležnosti.
Informišemo javnost, da se statističko-tehnička dokumentacija koristi isključivo u fazi terenskog rada i to sa ciljem da popisivač prepozna teren po kojem se kreće tokom popisivanja.
U vezi sa granicama između Podgorice, Tuzi i Zete, ističemo da se za potrebe sprovođenja popisa koriste isključivo granice koje su shodno Zakonu o teritorijalnoj organizaciji u skladu sa granicama katastarskih opština. Iste su važeće dokle god relevantni odbori ne ustanove drugačije.
Primjena regulative koja predviđa diseminaciju određenih tema popisa na nivou 1km2 predviđena je nakon sprovedenog popisa uz podršku međunarodnih eksperata. Sličan projekat urađen je za određeni broj opština i nakon popisa 2011. godine.
7. Donošenje jasnog stava u dijelu neophodnog broja popisivača za nesmetano sprovođenje procesa, posebno imajući u vidu da je Uprava za statistiku Crne Gore, objavila Javni oglas za ugovorno angažovanje blizu 4.000 popisivača, te da se u prvom krugu nije prijavio dovoljan broj lica, zbog čega je Javni oglas produžen na nivou svih jedinica lokalnih samouprava do 09.10.2023. godine. Uprkos prvom produženju roka, broj prijavljenih kandidata u određenom broju opština, još uvijek nije dovoljan, te je Javni oglas produžen po drugi put. Nedovoljan broj popisivača dovodi u pitanje relevantnost i validnost samog procesa Popisa stanovništva, s obzirom da je Zakonom definisano njegovo sprovođenje u svega 15 dana, što dosadašnji broj prijavljenih popisivača ne može sprovesti kvalitetno, u definisanom vremenskom periodu.
Javnim oglasima koje su raspisale popisne komisije, traženo je oko 3 800 popisivača i 420 instruktora za cijelu Crnu Goru.
Broj kandidata za instruktore je ispunjen i završen je njihov odabir.
Kada govorimo o popisivačima, nakon produženja oglasa imamo 4 047 kandidata na nivou Crne Gore. Dodatno, u opštinama Bar, Budva, Cetinje, Kolašin, Kotor, Tivat, Šavnik i Žabljak produženi su oglasi do ispunjenja broja potrebnih popisivača, a najkasnije do 20. oktobra čime se ne dovode u pitanje planirane obuke.
Nedostatak kandidata za popisivače, nije nepoznanica i sa istim izazovom su se suočavale kolege u regionu.
Planirane strategije za rješavanje ove situacije su:
• produžavanje javnog oglasa dokle god se ne javi dovoljan broj kandidata, a najksanije do 20. oktobra,
• angažovanje popisivača iz drugih opština;
• ili kako su to radile zemlje u regionu produžavanjem perioda popisivanja.
Ističemo, period popisivanja svjesno je definisan Uredbom, a ne Zakonom kako navodite, kako bi se isti mogao u slučaju potrebe i produžiti na jednostavniji način.
8. Uvođenje obaveznog internog i eksternog monitoringa procesa Popisa, uz unutrašnu kontrolu svih opozicionih (naročio parlamentarnih) partija, kao i eksternu kontrolu EUROSTAT-a. Podsjećanja radi, popisi iz 2003. i 2011. godine, održani su uz puno uvažavanje međunarodnih standarda i preporuka, ali i uz unutrašnju kontrolu tadašnjih opozicionih partija, što sada nije omogućeno.
Da bi neko kontrolisao i vršio monitoring nad određenim aktivnostima mora da bude najmanje ekspert istog ranga ili veći ekspert od onih kojim raspolaže organ koji organizuje i sprovodi popis. Složićemo se da političke partije, uz svo uvažavanje znanja u oblasti politike, ne raspolažu znanjem iz statistike kao nauke. Iz istog razloga statistika se ne bavi politikom!
U ovom kontekstu, priznajemo jedino monitoring Eurostat-a kao krovne statistike kancelarije EU.
S tim u vezi, Uprava za statistiku je prvi put u februaru 2023. godine uputila zahtjev Eurostat-u za organizovanjem monitoringa za sprovođenje popisa. Odgovor Eurostata je bio negativan.
Dodatno, usljed neočekivane kampanje od strane određenih političkih aktera 3. oktobra ponovljen je ovaj zahtjev prema Eurostat-u, i ovoga puta smo odbijeni sa obrazloženjem da je suštinski važno da popis sprovede Uprava za statistiku profesionalno i nezavisno.
Dodatno, ukazuju na to da su naše kolege tokom prethodnih 10 godine učestvovale u radu radne grupe EUROSTAT-a za pripreme popisa i da smo i mi u Crnoj Gori kao i ostale zemlje regiona na taj način pripremljene za sprovođenje popisa.
I na kraju, poželjeli su nam uspješno sprovođenje popisa.
Prepiska sa Eurostatom javno je objavljena na web sajtu Uprave za statistiku, link u produžetku.
9. Omogućiti predstavnicima opozicionih partija paritetno učešće u sprovođenu popisa stanovništva, kroz njihovo članstvo u popisnim komisijama (najmanje dva predstavnika opozicije), na mjestu preuzimanja rezultata na nivou lokalnih uprava, kao i na nivou Uprave za statistiku Crne Gore, ali i kroz njihovo prisustvo prilikom unošenja i brojanja rezultata popisa.
Formiranje popisnih komisija definisano je članom 14 i 15 Zakona o popisu. Dodatno, poslovi popisnih komisija definisani su članom 16 istog zakona. Samim tim, uvidom u član 16, popisnim komisijama predviđeni su isključivo organizacioni tj. poslovi logističke prirode, kao sto su odabir kandidata, obezbjeđivanje prostorija i drugo.
Još jednom napominjemo, da se predstavnicima političkih partija može dozvoliti učešće u popisnim komisijama u domenu obaveza popisnih komisija, shodno zakonu i metodološkom uputstvu, koje se odnosi na poslove organizacione odnosno logističke prirode. Važno je istaći da je u ovom smislu nepohodan i pravni akt kojim se to predviđa. Dodatno, shodno praksi iz 2011. godine obezbjediće se kontrola unešenih podataka, uz strogo poštovanje principa povjerljivosti kojim se podrazumijeva nemogućnost uvida u identifikacione podatke lica.
Zakonom nije predviđeno da popisne komisije, a pogotovo predstavnici političkih partija, na bilo koji način imaju uvid u popunjeni popisni materijal. Ističemo da prisustvo popunjenom popisnom materijalu mogu imati isključivo državni instruktori kao predstavnici Uprave za statistiku.
Iz navedenog zaključuje se da članstvo u popisnim komisijma ne podrazumijeva pristup popunjenom popisnom materijalu. Dakle, zahtjevi prisustva na mjestu preuzimanja rezultata i prisustvo prilikom unošenja i brojanja rezultata popisa, kao takvi, nisu u skladu sa Zakonom i Metodologijom.
Radi javnosti, Uprava za statistiku je ovaj pristup zauzela isključivo radi zaštite ličnih podataka naših građana i eventualne zloupotrebe istih od strane političkih partija.
U tom smislu, ispoštovan je Zakon o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova, Zakon o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike i Zakon o zaštiti podataka ličnosti.
Još jednom podsjećamo, da bi neko kontrolisao i vršio monitoring nad određenim stručnim aktivnostima mora da bude najmanje ekspert istog ranga ili veći ekspert od onih kojim raspolaže organ koji organizuje i sprovodi popis. Složićemo se da političke partije, uz svo uvažavanje znanja u oblasti politike, ne raspolažu stručnim znanjem iz statistike kao nauke. Iz istog razloga statistika se ne bavi politikom!
10. Omogućiti učešće opozicionih partija u izboru instruktora i popisivača, kao i prisustvo predstavnika opozicije prilikom obilaska domaćinstava pri vršenju popisa. Demokratska partija socijalista raspolaže informacijom da ni jedan član opozicionih partija, koji ispunjava uslove propisane Javnim oglasom, a koji je konkurisao za instruktora, nije prihvaćen za vršenje poslova instruktaže, uprkos činjenici da shodno Zakonu, ne smije da postoji diskriminacija ni po jednom osnovu, pa ni po osnovu nečije pripadnosti.
Kao što smo već rekli u tački 1, odabir instruktora je završen, a odabir popisivača u najvećem broju opština će biti završen danas i isti će biti objavljen 16. oktobra kao što je definisano.
Uslovi za odabir instruktora i popisivača su predviđeni javnim oglasom. Politička pripadnost pojedinaca nije sadržana u uslovima oglasa. Ukoliko neki kandidat ispunjava sve definisane uslove i prednosti oglasa, a nije prihvaćen za poslove popisa, ima mogućnost žalbe bilo popisnoj komisiji bilo Upravi za statistiku. U tom kontekstu, neke od objavljenih lista kandidata za instruktore već se dodatno razmatraju i provjeravaju.
Još jednom ističemo da bi prisustvo predstavnika opozicije prilikom obilaska domaćinstava pri vršenju popisa, bilo u suprotnosti sa Zakonom o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova, Zakonom o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike i Zakonom o zaštiti podataka ličnosti.
S tim u vezi, javnost mora biti upoznata da Uprava za statistiku na ovaj način štiti lične podatke naših građana od eventualne zloupotrebe istih od strane političkih partija.
Još jednom napominjemo, da se predstavnicima političkih partija može dozvoliti učešće u popisnim komisijama u domenu obaveza popisnih komisija, shodno zakonu i metodološkom uputstvu, koje se odnosi na poslove organizacione odnosno logističke prirode. Važno je istaći da je u ovom smislu nepohodnan i pravni akt kojim se to predviđa. Dodatno, shodno praksi iz 2011. godine obezbjediće se kontrola unešenih podataka, uz strogo poštovanje principa povjerljivosti kojim se podrazumijeva nemogućnost uvida u identifikacione podatke lica.
11. Ponovno štampanje popisnih listića uz prisustvo jasnog internog i eksternog monitoringa, s obzirom da je javnost informisana da je oštampano oko 2 miliona popisnih listića, dok je MONSTAT definisao broj od 617.000 lica koja se obuhvataju popisom.
Navedeni iskazi nisu istiniti.
Štampanje popisnih upitnika predviđeno je Ugovorom za štampanje, distribuciju i isporuku popisnog materijala svim jedinicama lokalne samouprave. Istim nije predviđen bilo kakav monitoring.
Količina popisnih upitnika i obrazaca definisana je ugovorom i u skladu je sa članom 13 tačka 3 Zakona o popisu, kojim se predviđa da se upitnik sadrži od orginala i duplikata koji se ostavlja popisanom stanovniku.
Uprava za statistiku nema definisan broj lica koja se obuhvataju popisom, već kako bi došla do tog podatka, sprovodi popis. Broj na koji je naveden od 617.000 odnosi se na procijenjeni broj stanovnika koji je baziran na popisu 2011. godine i vitalnim statistikama u međupopisnom periodu.
12. Definisati jasan iskaz zdravstvenog sistema u odnosu na rizične grupe i najugroženije bolesnike oboljele od COVID 19, te definisati način obavljanja popisa stanovništva i ostvarenja prava ovih građana, što je standard u svim realizovanim popisima u zemljama Evropske unije počev od 2019. godine.
Uprava za statistiku je u cilju pripreme popisa održala više sastanaka sa predstavnicima Instituta za javno zdravlje. U konačnom, od Instituta dobijene su preporuke za predviđeni period sprovođenja popisa od 1. do 15. novembra, a koji će biti sastavni dio obuke za popisivače.
13. Obavezna izrada Plana rizika popisa 2023. godine, što je obaveza Uprave za statistiku Crne Gore, a koji je postojao u svim prethodnim popisnim procesima, o čemu su upoznati i predstavnici EUROSTAT.
Uprava za statistiku je donijela Registar rizika u skladu sa članom 14 Zakona o upravljanju i unutrašnjim kontrolama u javnom sektoru. Sa istim je upoznata Državna revizorska institucija – DRI tokom kontrole 2022/2023. godine. Takođe, postupajući u skladu sa Zaključkom Vlade Crne Gore broj 07-040/23-3063/2 od 06.07.2023. godine, Uprava za statistiku je pripremila ažurirani Registar rizika za 2023. godinu koji će shodno Zaključku dostaviti Ministarstvu finansija do 31.10.2023. godine. Isti sadrži poseban dio koji se odnosi na prepoznate rizike u vezi sprovođenja Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova.
Dodatno, Uprava za statistiku je izradila dokument Upravljanje rizicima informaciono-komunikacionih tehnologija kojim se reguliše potencijalna mogućnost nastupanja nekog događaja ili incidenta koji može štetno djelovati na proces proizvodnje rezultata zvanične statistike. Navedeni dokument, između ostalog, sadrži upravljanje rizicima u svim fazama IT aktivnosti, kao i dio koji se posebno odnosi na Popis stanovništva, domaćinstva i stanova.
Takođe, za potrebe Popisa izrađeno je i interno Pravilo za jačanje mjera sigurnosti, bezbjednost i zaštite podataka popisa stanovništva, domaćinstava i stanova. Ovim Pravilom se propisuju bliže i detaljnije smjernice za jačanje mjera bezbjednosti unosa podataka prikupljenih popisom. Istim se propisuju mjere sigurnosti i bezbjednosti podataka, hijerarhiju i odgovornosti kao i uspostavljanje organizacione strukture, sa definisanim zadacima i odgovornostima zaposlenih.
14. Obavezna izrada Marketing plana kampanje za popis stanovništva, s obzirom da je Uprava za statistiku shodno Zakonu i statističkim standardima, dužna edukovati građane Crne Gore o pravima i načinu realizacije popisa.
Marketing plan kampanje sadržan je u konceptu za implementaciju aktivnosti za javnu kampanju za statističko istraživanje “Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2023. godina”, razrađen detaljno po svim aktivnostima, sa opisom, sadržajem, prijedlogom ključnih poruka javne kampanje, PR predstavljanjem, kao i rokovima za realizaciju.
Glavni cilj javne kampanje „Popis“ je podizanje svijesti u domaćoj javnosti o svim aspektima ovog statističkog istraživanja i bolje razumijevanje prava i odgovornosti o realizaciji projekta. Prvenstveno, podizanje nivoa stručnih znanja kod javnih i privatnih organizacija i institucija, kao i informisanje javnosti o organizaciji i realizacijinajobimnijeg i najkompleksnijeg statističkog istraživanja. Javna kampanja ima zadatak da prati sve faze prije terenskog rada, tokom i nakon terenskog rada i na osmišljeni način da informiše (i edukuje), animira i motiviše građane na odziv i saradnju sa Upravom za statistiku, kako bi popis bio na visini zadatka i uspješan.
Ciljevi aktivnosti su:
1. Informisanje javnosti, edukacija i podizanje svijesti svakog pojedinca o Popisu i njegovom značaju, periodu popisivanja, načinu prikupljanja podataka, benefitima za društvo i pojedinca i slično;
2. Podizanje povjerenja stanovništva u način zaštite podataka prikupljenih Popisom za potrebe zvanične statistike;
3. Odziv i učešće građana u pružanju tačnih i potpunih podataka tokom popisivanja;
4. Objavljivanje rezultata Popisa, koji će biti dostupni svim korisnicima pod jednakim uslovima, u skladu sa principima zvanične statistike.
Ova strategija sa tačno utvrđenim datumom početka, shodno predviđenom budžetu, se odnosi na marketing-promociju-oglašavanje, kao i informisanje te edukovanje javnosti kroz javnu kampanju. U marketinškom smislu ona podrazumijeva izradu informativne animacije, izradu vizuala i kreativnih rješenja, izradu vizuelnog identiteta, grafički dizajn, te zakup online i offline prostora, kakvi su TV i radio oglašavanje, zakup banera i google ads prostora, zakup bilborda i led bilborda. Strategija dalje podrazumijeva objavljivanje vizuala i informacija, kao i oglašavanje na društvenim mrežama, distribuciju SMS poruke, te izradu radio džingla. Nadalje, angažovanje PR-a koji sprovodi komunikacionu strategiju koja podrazumijeva sastanke sa ciljnim javnostima, odnosno informativno-edukativne sastanke ciljnih javnosti o značaju realizacije “Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2023”.
Sastanci sa ciljnom javnošću podrazumijevaju:
1. predstavnike medija
2. NVO
3. ambasade
4. međunarodne organizacije
5. državne organe
6. istraživače, predstavnika akademske i naučne zajednice
7. predstavnike nacionalnih vijeća
8. studente, učenike i druge.
U tom smislu, do sada su održani sastanci sa predstavnicima medija, državnim organima, NVO sektorom, a u narednim danima održaće se već zakazani sastanci sa preostalim ciljnim javnostima.
Dalje, organizovanje press konferencija prije, u toku i po završetku popisa, kao i izvještavanje o realizaciji kampanje. Dio komunikacionog plana podrazumijeva i organizovanje tematskih TV i radio emisija u kojima učestvuju predstavnici Uprave za statistiku, i čija je realizacija već počela, a sve sa ciljem detaljnog informisanja i edukovanja cjelokupne javnosti.
15. Vladine institucije i nadležna ministarstva hitno da pristupe zaštiti građana od političkog uticaja u javnosti, od strane različitih organizacija, na njihovo opredjeljenje tokom sprovođenja samog popisa stanovništva, čime bi se zaštitila objektivnost pružanja informacija tokom popisa i obezbijedila validnost popisnih rezultata.
Poruke političkih partija pa samim tim i kampanje koje vode političke partije predstavljaju isključivo njihove političke stavove i iste apsolutno ne mogu i neće uticati na profesionalno i odgovorno sprovođenje popisa od strane Uprave za statistiku.
Da podsjetimo, Popis priprema, organizuje i sprovodi Uprava za statistiku, u saradnji sa organima iz člana 17 zakona o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova.
Takođe, članom 13 Zakona o popisu, definiše se da Uprava za statistiku koordinira i sprovodi javnu kampanju popisa koja obezbjeđuje: potpuno, tačno i pravovremeno obavještavanje stanovništva o značaju i ciljevima popisa, načinu i vremenu njegovog sprovođenja, o pravima i obavezama lica obuhvaćenih popisom, načinu izvršavanja obaveza u popisu i zaštiti podataka.
S tim u vezi, jedino je kampanja Uprave za statistiku kampanja o popisu koju treba građani Crne Gore da uzmu u obzir. Sve ostale informacije koje dolaze sa drugih adresa mogu da stvore nerazumijevanje kod građana u dijelu cilja i značaja popisa.
Zato i ovom prilikom apelujemo na političke partije da svojim izjavama ne politizuju ovu isključivo statističku aktivnost, jer na taj način stvaraju konfuziju kod građana nametanjem stavova da su određena pitanja važnija od ostalih, upravo suprotno, više puta do sada smo isticali da su sva pitanja u popisu jednako važna.
S tim u vezi ističemo, da jedino kroz kampanju popisa koja se intezivira, a koju sprovodi Uprava za statistiku građani će biti tačno, poptpuno i na vrijeme informisani u vezi sa svim aktivnostima popisa.
16. Uputiti zahtjev Agenciji za zaštitu ličnih podataka, za aktivno uključivanje u cjelokupni proces, a u cilju obezbjeđivanja tajnosti podataka građana koji su predmet popisa, posebno imajući u vidu da Zakon o popisu nije usklađen sa drugim sistemskim zakonima, kao na primjer sa Zakonom o zaštiti ličnih podataka, kao i imajući u vidu da lokalne samouprave nemaju adekvatne tehničko-bezbjednosne preduslove za čuvanje podataka prikupljenih po osnovu samog popisa.
Zakon o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova je zakon Lex specialis, koji se donosi na osnovu člana 25 Zakona o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike, koji je takođe zakon Lex specialis.
Kako je Zakon o zvaničnoj statistici i sistemu zvanične statistike usklađen sa Zakonom o zaštiti podataka o ličnosti, to je i Zakon o popisu stanovništva, domaćinstava i stanova, usklađen sa navedenim zakonom, jer se prikupljaju lični podaci u statističke ili naučne svrhe.
17. Pristupiti kreiranju softverskog rješenja koje omogućava digitalni unos podataka na licu mjesta, kao i njihovu centralizaciju koja se vrši direktnim unosom od strane popisivača, prilikom razgovora sa građanima, a ujedno predstavlja i dodatni kontrolni mehanizam u smislu da građani nakon sprovedenog popisa, mogu da unosom svog matičnog broja, provjere validnost podataka koji se odnose na njih, a koji su obuhvaćeni popisom.
Uprava za statistiku je u prethodnom periodu razmatrala mogućnosti sprovođenja i registarskog popisa stanovništva. S tim u vezi, posljednjom informacijom koju je usvojila Vlada Crne Gore, 2018. godine, definisani su preduslovi za sprovođenje registarskog popisa, a to su: izmjene relevantnih zakona (Zakon o statistici i Zakon o zaštiti podataka o ličnosti) i izrada Adresnog registra u nadležnosti Uprave za katastar i državnu imovinu. Kako preduslovi za registarski popis nisu ispunjeni Uprava za statistiku je svjesno krenula u sprovođenje popisa na tradiciononalan način, koji se sadržajno i organizaciono suštinski ne razlikuje od prethodnog, a koji je imao pozitivne ocjene međunarodnog monitoringa.
Kako bi izbjegli potencijalne rizike koji su mogući u slučaju korišćenja novih metoda prikupljanja podataka (poput laptopa, web popisivanja), a podstaknuti poslednjim dešavanjima izazvanih sajber napadima u organima državne uprave, odlučili smo se za tradicionalni način sprovođenja popisa korišćenjem papirnih upitnika. Dodatno, u prilog našoj odluci je i primjer statističkog zavoda Sjeverne Makedonije, koji se suočavao sa brojnim problemima izazvanih hakerskim napadima, na samom početku terenskog rada.
Ističemo da je popis statistička akcija na osnovu kojih se ne ostvaruju prava ili nameću obaveze, kako je to predviđeno članom 28 Zakona o popisu kojim se predviđa povjerljivost podataka prikupljenih popisom. Iz tog razloga niti je statistička praksa niti postoje zakonski uslovi a ni potreba za dodatnim kontrolama popisnih podataka. Dodatno, podaci popisa se agregirano publikuju čime se onemogućava identifikacija lica na koje se podaci odnose.
