Iako su cijene hrane u pojedinim zemljama niže od prosjeka Evropske unije, domaćinstva u tim državama često izdvajaju veći dio svog budžeta na hranu, piše Euronews.
Hrana je jedan od najvećih troškova domaćinstava u Evropi i u prosjeku čini oko 11,9 odsto ukupne potrošnje u EU, dok u nekim zemljama, poput Rumunije, taj udio dostiže i do 20 odsto.
Cijene hrane se takođe značajno razlikuju širom Evrope. Indeks nivoa cijena hrane Evrostata predstavlja korisnu osnovu za poređenje. Ako se prosječna potrošačka korpa hrane u EU postavi na 100 eura, indeks pokazuje koliko bi ista korpa koštala u svakoj pojedinačnoj zemlji.
Nivo cijena iznad 100 znači da je zemlja skuplja od evropskog prosjeka, dok vrijednost ispod 100 ukazuje na niže cijene.
Prema podacima Eurostata, Sjeverna Makedonija je 2024. godine bila najjeftinija zemlja za kupovinu hrane među 36 evropskih država. Standardna korpa hrane tamo je koštala 73 evra, što je 27 odsto manje od prosjeka EU.
Švajcarska je, sa druge strane, najskuplja, sa cijnama hrane koje su 61,1 odsto iznad prosjeka EU. Ista korpa tamo košta 161,1 euro, piše Euronews.
Sjeverna Makedonija je zemlja kandidat za članstvo u EU — još nije članica, ali ima aktivne trgovinske sporazume sa Unijom — dok Švajcarska nije dio Evropskog ekonomskog prostora i oslanja se na mrežu bilateralnih sporazuma sa EU.
Unutar Evropske unije, Rumunija (74,6 eura) ima najniži nivo cijena hrane, dok je Luksemburg (125,7 eura) najskuplji. Hrana je u Rumuniji 25,4 odsto jeftinija, a u Luksemburgu 25,7 odsto skuplja u odnosu na prosjek EU.
Iza Švajcarske, među tri najskuplje zemlje nalaze se još dvije članice Evropskog udruženja za slobodnu trgovinu (EFTA): Island (1+46,3 eura) i Norveška (130,6 eura).
Zemlje EFTA nisu članice EU, ali sarađuju sa Unijom uglavnom u oblasti trgovine i pristupa tržištu, zadržavajući veću nacionalnu kontrolu nad zakonima, granicama i politikama.
Cene hrane su najmanje 10 odsto više od proseka EU i u Danskoj (119,3 eura), Irskoj (111,9), Francuskoj (111,5), Austriji (110,9) i Malti (110,9).
Jugoistočna Evropa i Zapadni Balkan imaju najniže cijene hrane u cjelini, piše Euronews.
Pored Sjeverne Makedonije i Rumunije, Turska (75,7 eura), Bosna i Hercegovina (82,5), Crna Gora (82,6) i Bugarska (87,1) znatno su ispod prosjeka EU.
Srbija (95,7) i Albanija (98,7) takođe imaju niže cijene hrane od proseka EU.
Među „velikom četvorkom“ EU, cijene hrane su iznad prosjeka i u Italiji (104) i Njemačkoj (102,9), dok je Španija (94,6) za 5,4 odsto jeftinija od proseka Unije.
Većina zemalja centralne i dio istočne Evrope i dalje je ispod ili blizu prosjeka EU, uključujući Slovačku, Poljsku, Češku i Mađarsku.
Zapadna Evropa uglavnom beleži više cene hrane, dok su nordijske zemlje među najskupljima u Evropi.
Zašto su razlike u cijenama važne za domaćinstva
Ilarija Benedeti, vanredna profesorka sa Univerziteta u Tusiji, ističe da strukturni faktori poput troškova proizvodnje, integracije lanaca snabdevanja i izloženosti globalnim šokovima imaju ključnu ulogu u ovim razlikama.
“Manje i izrazito otvorene ekonomije — često sa valutama podložnim snažnijim oscilacijama — doživele su veći prenos rasta troškova energije i poljoprivrednih inputa tokom pandemije i rata u Ukrajini“, rekla je za Euronews.
Benedeti naglašava da su ove razlike važne jer njihov uticaj zavisi od toga koliki dio budžeta domaćinstva izdvajaju za hranu.
U pojedinim zemljama istočne i jugoistočne Evrope hrana čini više od 20 odsto% ukupne potrošnje domaćinstava, dok je u bogatijim ekonomijama taj udio uglavnom ispod 12 odsto.
“Zbog toga isti rast cijena ima znatno teže posljedice tamo gdje su prihodi niži“, dodala je.
Troškovi rada i zarade
“Najvažniji razlog su razlike u prihodima i platama“, rekao je Alan Metjuz, profesor na Triniti koledžu u Dablinu, za Euronews Business.
Zemlje sa višim prosječnim zaradama, poput Danske i Švajcarske, obično imaju i više cijene hrane, jer se veći troškovi rada u poljoprivredi, preradi i maloprodaji prenose na potrošače.
“Razlike u oporezivanju, posebno u stopama PDV-a na prehrambene proizvode, takođe objašnjavaju dio razlika“, dodao je. Neke zemlje, poput Irske, imaju nižu ili čak nultu stopu PDV-a na hranu, dok se u drugim, kao što je Danska, primjenjuje standardna stopa.
Metjuz je istakao i da cijene hrane zavise od potrošačkih navika.
Na primjer, potrošači u sjevernoj i zapadnoj Evropi češće kupuju organsku ili premijum hranu, ili imaju veću sklonost ka brendiranim proizvodima u odnosu na robne marke supermarketa.
Uticaj na prehrambenu sigurnost
Jeremijaš Mate Balog, vanredni profesor sa Univerziteta Korvinus u Budimpešti, naveo je da ove razlike u cijenama imaju značajne posljedice po prehrambenu sigurnost, posebno kada se posmatraju u kombinaciji sa raspoloživim prihodima.
“Iako zemlje sa visokim prihodima mogu da apsorbuju više cijene, domaćinstva sa nižim primanjima u centralnoj i istočnoj Evropi snose nesrazmjerno veći teret, čak i kada su nominalne cijene hrane niže“, rekao je za Euronews.
Indeks nivoa cena Evrostata ne uzima u obzir prihode domaćinstava, pa ove vrijednosti nisu prilagođene pristupačnosti. Na primjer, iako je hrana skupa u Danskoj, raspoloživi prihodi su tamo veći, pa građani mogu sebi da priušte više osnovnih namirnica poput hljeba.
