I pored toga sto je Franko bio najblizi Hitlerov saveznik i brutalni diktator, vladao je jednom Spanijom do smrti 1975 godine. Uz hrabro vodjstvo Kralja Huana Karlosa i politickog lidera Adolfa Suareza ( umjerenog frankiste), spanska politicka i drustvena elita uspjela je da podjele, medjusobne zlocine i sukobe ostavi u fokus politickih, strucnih, istorijskih i kulturnih debata, i da se energija ove velike nacije usmjeri ka demokratiji, ekonomiji, snazenju institucija i razvoju. I ako smo kao drustvo neprevazidjeni ponavljaci lekcija podjela i mrznje iz proslosti, mozda je vrijeme da malo pogledamo kako su neki drugi rjesavali mnogo vece probleme. I interesu buducnosti nacije i drzave.
Španska tranzicija iz diktature u demokratiju (1975–1978) uspešno se izborila sa dubokim podjelama između frankista i njihovih protivnika kroz strategiju kompromisa, pragmatičnog političkog dijaloga i specifičnih institucionalnih mehanizama.
„Pakt o zaboravu (*Pacto del Olvido*)**
Neformlani dogovor između političkih elita (frankista, socijalista, komunista i drugih) podrazumjevao je izbegavanje progona za zločine iz doba Građanskog rata (1936–1939) i Frankove diktature. Ovo je omogućilo pomirenje između suprotstavljenih strana, jer su obje strane imale krvave ruke iz prošlosti.
Amnestijski zakon iz 1977. oslobodio je političke zatvorenike, ali je istovremeno zaštitio frankističke zvaničnike od sudskog gonjenja, čime se smanjila tenzija i izbjegla osveta.
Uloga kralja Huana Karlosa I
Kao Frankov naslednik, kralj je imao povjerenje frankističkih elita, ali je izabrao demokratiju, čime je izgradio most između suprotstavljenih strana. Njegov autoritet smirio je desničarske snage, posebno vojsku, dok je njegova posvećenost reformama zadobila podršku ljevice.
Tokom pokušaja puča 1981. („23-F“), kraljeva odlučna podrška demokratiji učvrstila je povjerenje u novi sistem i oslabila frankističke ekstremiste.
Politički kompromis
Premijer Adolfo Suarez, bivši frankista, igrao je ključnu ulogu u pregovorima. Legalizacija Komunističke partije 1977. bila je kontroverzna, ali je pokazala spremnost na inkluziju svih političkih snaga.
Formiranje široke koalicije uključivalo je i umjerene frankiste (poput Suareza) i opozicione snage (socijaliste i komuniste), što je stvorilo osećaj zajedničkog cilja – demokratije.
Ustav iz 1978.
Ustav je bio ključni instrument pomirenja. Nastao je kroz pregovore između različitih političkih struja, uključujući frankističke naslednike, levičare i regionalne lidere. Garantovao je osnovna prava, slobodu govora i autonomiju regionima, što je zadovoljilo različite interese.
Monarhija je zadržana kao simbol kontinuiteta za desnicu, dok su demokratske institucije i decentralizacija privukle ljevicu i regionalne grupe.
Ekonomska stabilizacija i društveni fokus
Tranzicija je popraćena ekonomskim reformama (Pakt iz Moncloe 1977.) kojima su se sindikati, poslodavci i vlada dogovorili o mjerama za suzbijanje inflacije i nezaposlenosti. Ovo je skrenulo pažnju sa ideoloških sukoba na praktične ciljeve, smanjujući tenzije.
Izazovi
Iako je *Pacto del Olvido* pomogao u stabilizaciji, kasnije je kritikovan jer je sprijecio pravdu za žrtve frankizma. Zakon o istorijskom pamćenju iz 2007. znacajno je rijesio ove nepravde
Postepeno uklanjanje frankističkih simbola (statue, imena ulica) tokom tranzicije pomoglo je u smirivanju antfrankističkih snaga, dok je istovremeno išlo dovoljno sporo da ne izazove reakciju desnice.
Španija je rijesila ostre i duboke podjele kroz kombinaciju političkog pragmatizma, institucionalnih reformi i izbegavanja direktne konfrontacije s prošlošću. Ključni faktori bili su kraljeva neutralnost, Suarezova sposobnost pregovaranja i široki konsenzus oko ustava. Ipak, posledice *Pacta del Olvido* i dalje izazivaju debate o pravdi i istorijskom pamćenju.
